Uzaktan bakıldığında suyun içine yerleştirilmiş kaya parçaları gibi görünüyorlar ama gerçek çok farklı. Bilim insanlarına göre, nefes alış verişleri ile atmosfere oksijen salan bu kayalar olmasaydı bugün yeryüzünde hayat olgusundan bahsetmemiz söz konusu olmayacaktı. Ama her zaman olduğu gibi insan faaliyetleri onların geleceğini de tehlikeye atmış durumda. İşte stromatolitler ve trombolitlerin ilginç hayatları…
Dünya üzerindeki en yaşlı kıta olan Avustralya, kangurular, emular, dikenli karıncayiyenler, punk saçlı ot ağaçları gibi hepsi birbirinden ilginç canlı türlerine ev sahipliği yapıyor. Ama hepsi bu da değil. En yaşlı kıtası aynı zamanda bilinen en eski yaşam formunun da bulunduğu yer. O kadar ki bilim insanları bu yaşam formunun kökenlerinin zamanın başlangıç noktasına kadar uzandığını düşünüyor.
Yaşayan fosiller olarak da bilinen bu canlıların bilimsel adı stromatolit. Yunanca “stroma” kelimesi yatak, döşek gibi anlamlara geliyor; “lithos” ise kaya demek. Stromatolitin kelime anlamı tam olarak “katmanlı kaya” oluyor. Bu antik kayaların yaşlarının Güneş Sistemi’nin dörtte üçü olduğu düşünülüyor.
SOLUK ALIP VEREN KAYALAR
Basit bir biçimde tarif etmek gerekirse, Stromatolitler, siyanobakteri adı verilen ve fotosentez yapma özelliğine sahip olan mikroskobik canlı kolonilerinin inşa ettiği taşsı yapılar. Tortular sığ sularda yığıldıkça üstlerinde bakteri ürüyor. Bu bakteriler tortu parçacıklarını birbirine bağlıyor. Kalınlığı milimetrelerle ölçülen bu katmanlar üst üste birike birike sonunda kocaman kayalar ortaya çıkıyor.
Bu küçük canlıların Dünya tarihi için çok önemli bir vazifeleri var: Soluk alıp vermek. Güneş’ten gelen enerjiyi kullanan bu bakteriler, oksijen üretmeye başladılar ve Dünya’nın atmosferindeki toplam oksijen miktarını yaklaşık yüzde 20’ye ulaştırdılar. Bu sayede de yeryüzündeki diğer yaşayan her şey için gerekli koşulları sağlamış oldular.
Gezegenimizde hayat onlarla başladı 3,5 milyar yaşındaki canlı kayalar
BAZILARI CANLI BAZILARI FOSİL HALİNDE
Canlı stromatolitler sadece Dünya’daki birkaç tuzlu lagünde ve koyda bulunabiliyor. Batı Avustralya, farklı türlerdeki stromatolitleri ile ünlü. Buradaki stromatolitlerin bazıları halen canlı bazıları ise fosilleşmiş durumda.
Dünya’daki bilinen en eski stromatolit fosilleri 1000 kilometre kadar kuzeyde, Pilbara bölgsinde Marble Bar yakınlarında yer alıyor. Bu fosiller aşağı yukarı 3,5 milyar yaşında. Gezegenimizin yaşının 4,5 milyar olarak hesaplandığını düşündüğümüzde, o günlerde henüz kıtalar oluşma aşamasındayken, bitkiler, hayvanlar ve insanlar ortaya çıkmadan çok önce, Dünya’nın nasıl bir halde olduğuna tanık olan tek canlılar onlar.